Donut economie
29 maart 2017 bestelde ik het boek Doughnut Economics, dat inmiddels ook in het Nederlands is verschenen. Ik had erover gelezen op de facebook pagina van de Britse Rethinking Economics beweging1. Het is een boek waarin de schrijfster, Kate Raworth, betoogt wat er mis is met de manier van economisch denken die op dit moment de boventoon voert, en dat doet ze heel eloquent en geínformeerd. Maar in tegenstelling tot andere boeken die ik hierover heb gelezen of ingekeken heeft ze niet alleen kritiek, maar roept ze vragen op, die door de economen van de toekomst beantwoord moeten worden. Haar boek maakt van economie een levendig vakgebied, met interessante vraagstukken om aan te werken. De vraagstukken die ze oproept zijn niet éénduidig, ze vragen niet om één oplossing waar we vervolgens tientallen jaren mee verder kunnen. Raworth moedigt daarentegen systeemdenken aan.
Het belangrijkste inzicht dat het boek mij verschafte is het donut model. Omdat economische schaarste niet hetzelfde is als schaarste in het dagelijkse spraakgebruik, heb ik dat altijd een moeilijk begrip gevonden om uit te leggen. Ik heb altijd de behoefte gevoeld om het zichtbaar te maken, maar kwam nooit verder dan het te illustreren met simpele voorbeelden waarmee ik niet aansloot bij de belevingswereld van leerlingen. Schaarste en alternatieve aanwendbaarheid zijn altijd voor mij de kern van de economie gebleven.
Het is Raworth gelukt om deze concepten visueel te maken in haar donut model van de economie:
De donut, de ring, is het gebied waar we ‘veilig’ zijn, waar we verstandig omgaan met onze aarde, zodat ons nageslacht hier nog jaren kan leven, en waar we onze middelen en de inspraak daarover rechtvaardig verdelen. De buitenrand van de donut is het ecologisch plafond, als we hier overheen gaan – de overschrijding – dan brengen we schade toe aan ons leefklimaat en de aarde, waardoor we er minder lang mee doen. De binnenrand is het sociaal fundament. Overschrijden we dat, dan zijn er mensen die zich niet in de donut bevinden, door bijvoorbeeld een tekort aan water of voedsel, maar ook doordat ze geen inspraak hebben. Omdat het donut model naar mijn mening de kern van de economie weergeeft, keert het gedachtengoed terug in mijn teksten.
Ik zie het ecologisch plafond als de ‘schaarstegrens’, het geeft aan wanneer we ons te buiten gaan aan dat wat de aarde ons te bieden heeft. Het sociaal fundament zie ik als een basale verdeling van de welvaart, niet alleen van schaarse middelen en de mogelijkheden om die te verwerven middels werk, maar ook de mogelijkheden tot zelfontplooiing, inspraak en sociale participatie. Hieraan kun je zien dat Kate Raworth een ruim welvaartsbegrip hanteert. Het model sluit ook aan bij het concept Ruilen over de tijd. Als wij onverstandig omgaan met de aarde en aardse middelen, dan verslechteren we de leefkwaliteit van de generaties die na onze komen, onze kinderen of ons kind’s kinderen, of de kinderen van onze zus, broer, neef, nicht, vriend of vriendin.
Hoe kunt u dit in de klas gebruiken?
U kunt het donut model gebruiken om het concept schaarste duidelijk te maken. Het ecologisch plafond stelt een grens aan ons gebruik van de aarde en het sociaal platform stelt een grens aan het ons toe-eigenen van de taart. Binnen de donut moeten de ons beschikbare middelen gealloceerd worden.
U kunt het model gebruiken om te laten zien waar we over de grenzen gaan – of dreigen te gaan, waardoor jongeren een beter inzicht krijgen in de stand van zaken en beter leren begrijpen wat beperkte middelen betekent. Hier zal ik in de toekomst dieper op in gaan.
Het zou mooi zijn als u een poster van het donut model in de klas hangt, waar u steeds aan kunt refereren als het ter sprake komt. Bijvoorbeeld als u markfalen behandelt, omdat een negatief extern effect betekent dat we het risico lopen om door het ecologisch plafond te gaan of dat het sociaal fundament niet wordt gewaarborgd. U kunt het ook gebruiken bij het concept Welvaart & Groei, als het over welvaartsmaatstaven gaat, economische groei of inkomensverdeling.
1 Er is ook een Nederlandse Rethinking Economie beweging.